Terminoloji Sözlüğü - Antik Çağ'da Ölüm

Herakleitos, “Doğanlar hem yaşamayı hem de ölümü kabullenirler ve arkalarında çocuklar bırakırlar; böylece ölüm yeniden doğar.” demiş. Ölüm, öteki dünya ile birebir ilişkili olmasına rağmen, yaşamın da bir parçasıdır. Ölüme dair yapılan bütün ritüeller, yaşayanlar içindir. Yaşayanlar, bazı bilinmezlikleri ortadan kaldırmak ve iç huzurlarını sağlamak için çeşitli ritüeller üretir ve bunları tarih boyunca uygularlar. Yaşamın bir parçası olan ölü kültüne ait bu bilimsel bilgiyi kuramsal bir çerçevede değerlendirip irdelemek en doğrusudur. Kuramsal arkeolojik çatı, bilimin salt materyal odaklı yapısını eleştirerek, materyali üreten insanı anlamak için kurulmalıdır. Ancak arkeoloji de materyalsiz düşünülemez. Bu bakış açısına göre materyal, yaşamı anlamak için bir araçtır ve onu üretenlerin yani insanoğlunun yaşadığı dünya, materyal destekli arkeolojinin ana kaynağı olmalıdır. Arkeologlar, arkeolojik materyalleri listeleyip, yalnızca tanımlama ve tarihleme odaklı çalışmak yerine, nesnelerin oluşumuna kaynaklık etmiş fikirleri, düşünceleri, felsefi akımları, pratikleri tartışmalı ve disiplinler arası işbirliğiyle rasyonel bir metot izleyerek, bu konulara neden ve sonuçlarıyla açıklamalar getirmelidir. Ölü kültüne kuramsal yaklaşım, öncelikle kavramları, terminolojiyi anlamakla başlar. Bu doğrultuda, ölüme dair ortak bir terminoloji oluşturulması ve bu terminolojinin belirli kriterler gözetilerek yayınlarda ve kitaplarda kullanılması gerekmektedir. Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı'nda çalışan bir akademisyen olarak Antik Çağ'da yani Yunan, Roma kısmen de Erken Hıristiyanlık dönemlerinde karşımıza çıkan ölüm ile ilgili terminolojiyi toplamaya çalıştık ve belirli kriterleri göz önünde bulundurarak önerilerde bulunduk. Özellikle kitap ve makale taramaları neticesinde, yayınlarda terminoloji kullanımına ilişkin problemlerin olduğunu, aynı yayın içinde bile farklı terimlerin kullanıldığını gördük. Özellikle mezar tipolojisiyle ilgili yayınlarda büyük kullanım farklılıkları mevcuttur. En sık karşılaşılan “lahit” teriminin bile kullanımında çeşitli farklılıklar ve yanlışlıklar bulunmaktadır.Örneğin “lahit mezar” yalnızca “lahit” olarak kullanılmalı ve “lahtin” şeklinde değil “lahdin” şeklinde yazılmalıdır. Aynı zamandaYunanca ve Latince kullanımlarda da bir dil birliğinin olmadığı görülmektedir. Örneğin “Arcosolium” bir mezar tipidir. Genellikle Roma ve Erken Hıristiyanlık Dönemi'nde kullanılmıştır. Bu doğrultuda kelimenin Latince olması bir kullanım kriteri olarak önerilebilir. Özellikle birçok yayında bu mezar tipinin “Arkosol”, “Arkosolium”, “Arkosolion”, “Arkosolia” gibi çok çeşitli kullanımlarını görmekteyiz. Bu yanlış kullanımların önüne geçmek için bu sözlüğün bir öneri ve başlangıç olmasını özellikle temenni ediyorum. Bu doğrultuda ölü kültü çalışanlarını, ortak bir çalıştayda buluşup bu terminoloji problemlerini ortadan kaldıracak bir organizasyona davet ediyorum. Bu sözlüğü hazırlarken sürdürülebilir ve geliştirebilir olmasına özellikle dikkat ettik. O yüzden her kelimenin bir karekodunu oluşturduk. Üniversite ya da TÜBİTAK'tan alınacak desteklerle bir internet sitesi oluşturulacak, sözlükte geçen sözcüklerin ya da anlamlarının değiştirilmesi gerektiğinde bu site üzerinden değiştirilmesi mümkün olacaktır. Ayrıca yeni kelimelerin eklenmesi ile ölü kültüne dair sözlük daha da zenginleşecektir. Aynı zamanda gözün iktidarı döneminde görselin gücünü de kullanmak istedik. Özellikle ritüel konularını anlatırken somut bir arkeolojik nesne göstermek çok zordur. Bu sözlükte Ressam Eda Dönmez ile çalışarak çeşitli konuları illüstrasyonlar ile görselleştirdik. Aynı zamanda Orta Çağ ve Yakın Çağ tabloları ve çizimlerini de bu amaç için kullandık. Yapılacak internet sitesi ile görsel bir veri tabanı da oluşturmayı planlamaktayız. Bu doğrultuda anlatımı zor konuların daha kolay ifade edilebilmesi ya da mevcut örneklerin görsellerle daha da güçlendirilmesi amacıyla bir video kanalı oluşturulacak ve kanalda ritüeller canlandırılıp üç boyutlu bir şekilde anlatılmaya çalışılacaktır. Bu tür terminoloji sözlükleri bilim dünyasına hem ortak bir dil kullanımı konusunda fayda sağlayacak hem de üniversite öğrencilerimizi küresel dünyanın bilgi kirliliğinden uzak tutacaktır.